BÍ ĐỎ (BÍ NGÔ)

Cập nhật: 11/07/16 09:13

NCVCC.LYĐKQG. BÙI ĐẮC SÁNG, Viện hàn lâm KH&CN Việt nam, Hội Đông y Ba Đình

A. ĐẠI CƯƠNG

Tên khác: Bí ngô, Bí rợ, Bầu rỡ, Má ủ (Thái)

Tên khoa học: Cucurbita pebo L., thuộc Họ Bầu bí - Cucurbitaceae.

Mô tả: Có thân mọc bò hay leo nhờ tua cuốn, có lá chia thùy hay chia cắt nhiều thành thùy với mặt lá lởm chởm lông nên rất nhám, quả thường dài, có lông như gai, cuống quả có 5 cạnh, không phình rộng ở chỗ đính. Cây gốc ở châu Phi nhiệt đới được trồng nhiều và có nhiều giống trồng.

     Một loài khác hay gọi là Bí đỏ, Bí rợ - Cucurbita maxima Duch cũng là cây thảo hàng năm, mọc khỏe, có tua cuốn, lá to ít nhám hơn, khía cạnh hay không khía, cuống quả không có cạnh, quả rất to có thể nặng tới 50kg. Cây gốc ở miền nhiệt đới Á Châu.

     Còn một loại Bí đỏ thơm - Cucurbita moschata Duch cũng là cây thảo hàng năm, có lá bóng, hình tim, tù, có răng, các thùy hình góc, màu lục thẫm thường có đốm trắng, cuống quả có rãnh, phình rộng ở chỗ đính, quả thường dài hình trụ hoặc hình chùy, vỏ quả màu lục đen, vàng, hay đỏ, thịt quả có nhiều bột. Cây gốc ở vùng Tây Á, hiện cũng được trồng nhiều ở Việt nam.

     Ở nước ta thường nói nhiều đến loài đầu tiên với tên goi chung là Bí ngô, Bí đỏ, Bí rợ, Bù rợ. Bí ngô dược trồng ở các ùng đất bãi ven sông, trên cá nương rẫy. Đồng bào dân tộc thường trồng nhiều.

     Người ta thường sử dụng các ngọn non và hoa của cây Bí ngô và Bí đỏ để làm rau ăn. Nên hái hoa thật sớm vì khi ánh mặt trời chiếu lên trên cây thì hoa héo ngay, chỉ nên lấy hoa đực, trừ hoa cái cho nó ra quả. Hái hoa hoặc ngọn non của các chồi cũng nên để ở chỗ mát để giữ cho rau lâu héo. Khi làm rau phải tước bỏ vỏ ngoài của cây hay cuống hoa vì có lông. Người ta thường dùng hoa Bí và ngọn non để luộc chấm với nước cá kho, tôm khô hay thịt kho hoặc xào với tỏi ăn cũng ngon. Quả Bí ngô còn non thường được dùng xào riêng hoặc xào lẫn với thịt để ăn, hoặc dùng nấu canh với tôm khô, thịt nạc. Cũng có thể nấu với cốt dừa và lạc ăn cũng béo và thơm ngon. Quả bí già chủ yếu dùng xào hoặc nấu canh.

Thành phần hóa học và dinh dưỡng: Viện chăn nuôi cho biết: thành phần hóa học của Bí ngô Việt nam như sau:

 

Nước

Protein

Lipit

Cellulose

DX

không Protein

Khoáng toàn phần

Dây, Lá Quả

86,6

75,2

3,8

1,6

1,8

0,9

1,9

1,9

3,3

19,7

2,6

1,2

     Quả bí đỏ còn chứa một số A xít A min như Leucin, Tyrocin, Peporesin và các vitamin B, tiền sinh tố A, vitamin PP, vitamin C.

Bộ phận dùng: Lá, Hoa, Quả, Hạt

Tính vị: ngọt

Quy kinh:

Tác dụng: Giải nhiệt, giải khát, nhuận tràng, lợi tiểu

Chủ trị:

+ Phòng bệnh viêm não, viêm màng não, viêm đường tiết niệu, bệnh trĩ, viêm mật, kiết lỵ, mất ngủ, suy nhược cơ thể, suy thận.

+ Trục giun sán

+ Trị ho

 

B. MÓN ĂN, THỨC UỐNG, BÀI THUỐC CÓ BÍ ĐỎ

1. Phòng bệnh viêm não, viêm màng não

Tên dược liệu

Lượng(g)

Tên dược liệu

Lượng(g)

Bí ngô

Tùy dùng

Đậu đỏ

Vừa đủ

Đậu xanh

Vừa đủ

Đậu đen

Vừa đủ

Lạc

Vừa đủ

Gạo nếp

Vừa đủ

* Sắc uống.

2. Trị bỏng, các chứng viêm, áp xe, hoại thư, lão suy

Tên dược liệu

Lượng(g)

Tên dược liệu

Lượng(g)

Bí ngô tươi

Tùy dùng

 

 

* Giã nhuyễn, đắp ngoài.

3. Trục giun sán

Tên dược liệu

Lượng(g)

Tên dược liệu

Lượng(g)

Hạt Bí ngô

Tùy dùng

 

 

* Rang ăn cho đến no, chán, rồi uống nhiều nước pha muối Sunphat magiê cho đi ngoài để trục giun sán ra.

4. Tẩy giun sán

    Chiều hôm trước ăn nhẹ, hoặc dùng thuốc tẩy nhẹ để sáng hôm sau uống thuốc tẩy giun bằng hạt Bí ngô theo một trong 02 cách sau:

4.1. Lấy hạt Bí ngô, bóc bỏ vỏ cứng, để nguyên màng xanh ở trong, dùng 100g nhân giã nhỏ, chế vào 60ml nước, thêm 60g Mật mía hoặc Đường, trộn đều, ăn vào lúc tang tảng sáng, lúc đói bụng (ăn hết một lúc), nằm nghỉ 03 giờ, sau uống thuốc tẩy muối Sunphat magiê, cho bệnh nhân ngối đi ngoài vào trong chậu nước ấm để tẩy giun sán ra.

4.2. Lấy hạt Bí ngô cả vỏ 300g đem xay hoặc giã nhỏ, cho 600ml, đun cách thủy trong 02 giờ, lọc bỏ bã và vớt lớp váng ở trên, hòa thêm ít Đường, uống hết trong nửa giờ, nằm nghỉ trong 03 giờ, sau đó uống thuốc tẩy muối Sunphat magiê, cho bệnh nhân đi ngoài vào trong chậu nước ấm để tẩy giun sán ra.