Hạt lấy ở quả chín phơi khô của cây Đào (Prunus persica (L.) Batsch) hoặc cây Sơn đào (Prunus davidiana (Carr.) Franch.), họ Hoa hồng (Rosaceae)
Mô tả
Đào nhân: Hạt hình trứng dẹt, dài 1,2 - 1,8 cm, rộng 0,8 - 1,2 cm, dày 0,2 - 0,4 cm.
Mặt ngoài có màu nâu vàng đến nâu đỏ, có những nốt sần nhỏ nhô lên. Một
đầu nhọn, một đầu tròn, phần giữa phình to, hơi lệch, bờ cạnh tương đối
mỏng. Đầu nhọn có rốn hình tuyến ngắn. Đầu tròn có màu hơi thẫm, hợp
điểm không rõ, từ hợp điểm toả ra nhiều bó mạch dọc. Vỏ hạt mỏng, hai lá
mầm màu trắng, nhiều chất dầu. Mùi nhẹ, vị béo, hơi đắng.
Sơn đào nhân: Hạt hình trứng, dài 0,9 cm, rộng 0,7 cm, dày 0,5 cm.
Tính vị, qui kinh : Khổ, cam, bình. Vào các kinh tâm, can.
Công năng, chủ trị : Hoạt huyết, khứ ứ, nhuận tràng. Chủ trị: Vô kinh, mất kinh, trưng hà, sưng đau do sang chấn, táo bón.
Cách dùng liều lượng : Ngày dùng 4,5 - 9 g. Dạng thuốc sắc.
Kiêng kỵ : Có thai không nên dùng.
Những bài thuốc từ Đào nhân:
+ Chữa tim đau đột ngột: Đào nhân 7 hạt bỏ vỏ và đầu nhọn, nghiền, sắc với 1 chén nước, uống (Trửu Hậu Phương).
+
Chữa hạ bộ lở ngứa, lưỡi trắng, thích ngủ, hốt hoảng, không biết nơi
đau ngứa, hoặc hạ ly, đó là vì ở hạ bộ sinh trùng ăn hậu môn vậy: Đào
nhân 15 hạt, 2 chén giấm, 1 chén muối, sắc còn 1 chén uống (Trửu Hậu
Phương).
+ Chữa sản hậu cơ thể nóng như lửa, nổi da gà: Đào nhân, nghiền nát như bùn, trộn với mỡ heo, bôi hàng ngày (Thiên Kim Phương).
+ Chữa đới hạ, rong kinh không dứt: Hạnh nhân đốt tồn tính, tán bột, uống với rượu, mỗi lần 8g, ngày 3 lần (Thiên Kim Phương).
+ Chữa trẻ nhỏ thối tai: Đào nhân sao, tán bột, quấn trong vải thưa, nhét vào trong tai hàng ngày (Thiên Kim Phương).
+
Chữa phong, làm cho da thịt quang nhuận: Đào nhân 5 chén, bỏ vỏ dùng
nước cơm gạo nếp nghiền vắt lấy nước, chưng nóng, dùng để rửa mặt rất
tốt (Thiên Kim Phương).
+
Chữa bệnh hoang tưởng, thích uỉ mị: Đào nhân rang bỏ vỏ và bỏ đầu
nhọn, lấy 21 hạt, sắc uống với nước Đồng tiện (Thiên Kim Phương).
+
Chữa liệt nửa người: Đào nhân 2.700 hạt, bỏ vỏ và đầu nhọn, hạt nào
nhân đôi thì không dùng, lấy một đấu ba thăng rượu ngon, ngâm 21 ngày
rồi lấy ra phơi, quết nát làm viên bằng hạt ngô đồng lớn, mỗi lần uống
20 viên với rượu (Ngoại Đài Bí Yếu).
+
Chữa nóng trong xương, cơ thể sốt: Đào nhân 120 hạt, bỏ vỏ, bỏ đầu nhọn
và hạt nhân đôi, nghiền nát, làm thành viên. Sáng sớm múc nước giếng
gọi là Tinh hoa thủy để uống, uống thuốc với rượu cho say. Cứ cách một
ngày uống một lần, kiêng ăn thịt trong vòng 100 ngày (Ngoại Đài Bí
Yếu).
+
Đàn ông vùng hạ bộ sưng, ngứa có thể dùng : Đào nhân sao thơm, tán
bột, uống với rượu, mỗi lần 8g, ngày 2 lần, nhưng cũng nên giã nát xức
vào đó. Cũng có thể trị trẻ nhỏ bìu đái sưng đau (Ngoại Đài Bí Yếu).
+
Chữa phong lao, sưng độc; co rút, sưng đau hoặc đau lan tới bụng dưới
hoặc thắt lưng: Đào nhân 1 chén bỏ vỏ và nhớt, rang cho ra khói đen, rồi
nghiền nát như cao, lấy 3 chén rượu trộn đều, uống nóng cho ra mồ hôi,
dùng không quá 3 lần là khỏi bệnh (Thực Y Tâm Kính).
+
Chữa các loại bệnh sau khi sản hậu, các loại khí của tất cả các bệnh
đàn bà sau khi sinh: Đào nhân 1.200 hạt bỏ vỏ và đầu nhọn, hạt nhân đôi,
đem rang, giã nát, thêm một đấu rưỡi rượu, nghiền như cháo gạo, bỏ vào
trong bình sứ nhỏ, nấu cách thủy 1 giờ, mỗi lần uống 1 muỗng canh với
rượu nóng (Bản Thảo Đồ Kinh).
+
Chữa sản hậu huyết bế: Đào nhân 20 hạt, bỏ vỏ và đầu nhọn, thêm vào một
đoạn Ngó sen (Liên ngẫu), sắc uống (Đường Dao Kinh Nghiệm Phương).
+ Chữa trẻ nhỏ mới bị lở loét, sưng bỏng như bỏng lửa: Đào nhân nghiền nát, đắp vào (Tử Mẫu Bí Lục).
+
Chữa răng nhức, răng sâu: lấy kim châm vào hạt Đào nhân rồi đốt trên
đèn cho ra khói, xong thổi tắt đi, nhét vào nơi răng đau, rồi ngậm lại,
không quá 6 ngày là khỏi (Vệ Sinh Gia Bảo).
+ Chữa môi khô, môi nứt, môi đau: Đào nhân giã nát, trộn với mỡ heo rắc vào (Hải Thượng Phương).
+
Chữa táo bón: Đào nhân 120g, bỏ vỏ, Ngô thù du 80g, muối ăn 40g, sao
chín rồi bỏ muối và Thù du đi, mỗi lần nhai 5-7 hạt Đào nhân (Thánh Tế
Tổng Lục).
+
Chữa ho lao, bứt rứt: Đào nhân 120g bỏ vỏ và đầu nhọn, gan heo l cái, 5
thăng nước Đồng tiện, tất cả nấu khô hết nước, bỏ vào cối gỗ gĩa nát,
nấu bánh làm viên bằng hạt ngô đồng, mỗi lần uống 30 viên với nước nóng
(Thánh Huệ phương).
+
Chữa ăn uống kém vì suy nhược do lạnh, (lãnh lao), dần dần ốm yếu, da
đen xám: Đào nhân 500 hạt, Ngô thù du 120g, tất cả cho vào trong chảo
rang bằng than đỏ rồi đem Đào nhân bỏ vỏ thì nó đã hơi vàng, phải thêm
lửa, đợi cho có hơi khói ra, thừa lúc còn nóng bỏ vào trong bình, lấy
giấy dày bịt kín lại, đừng cho không khí lọt vào, hàng ngày uống lúc
đói. Chọn Đào nhân 20 hạt bỏ vỏ, nhai nhỏ, với rượu nóng, uống hết 500
hạt là đỡ (Thánh Huệ phương).
+
Phòng ngừa sơn lam chướng khí, dịch khí: Đào nhân 640g, Ngô thù du,
Thanh diêm (muối trắng) mỗi thứ 160g, đem sao cho chín, bỏ vào bình, đậy
kín 7 ngày lấy ra, bỏ muối và Ngô thù du, đem Đào nhân bỏ vỏ và đầu
nhọn đi, mỗi lần nhai 10 - 20 hạt. Những người đi rừng núi rất cần (Toàn
Cư Sĩ Tuyển Kỳ phương).
+
Chữa sản hậu huyết ứ, bụng đau: Đương quy 12g, Xuyên khung 6g, Đào nhân
12g, Gừng lùi 6g, Cam thảo 4g. Sắc uống với nước Đồng tiện (nước tiểu
trẻ nhỏ) hoặc rượu nóng (Sinh Hóa Thang – Phó Thanh Chủ Nữ Khoa).
+
Chữa ho nghịch lên, suyễn làm tức ngực: Đào nhân 120g bỏ vỏ và đầu
nhọn, cho một âu nước vào nghiền lấy nước, trộn với hai chén nước cơm,
nấu cháo ăn (Thực Y Tâm Kính).
+
Chữa ho đột ngột: Đào nhân 3 thăng, bỏ vỏ, gĩa nát, bỏ trong nồi bịt,
kín nấu chín rồi phơi khô, gói vào túi vải, ngâm trong 2 đấu rượu 7
ngày, mỗi ngày uống 4 - 5 chén nhỏ (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+
Chữa ho lao, khí huyết không thông, ngày càng ốm yếu: Đào nhân 40g, bỏ
vỏ và đầu nhọn, giã nát, sắc với 1 thăng nước rồi bỏ gạo vào nấu cháo ăn
lúc bụng đói (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+ Chữa sản hậu âm hộ sưng đau: Đào nhân đốt, nghiền nát, bôi (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+
Chữa kinh bế do huyết ứ: Đào nhân 12g, Hồng hoa 4-20g, Tam lăng 8g,
Đương quy 12g. Sắc uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
+
Chữa tổn thương do té ngã, bị đánh đập: Đào nhân 12g, Giá trùng 6g,
Kinh giới 12g, Đại hoàng 12g, Xuyên khung 6g, Đương quy 12g, Quế tâm
6g, Cam thảo 4g, Bồ hoàng 8g. Sắc uống với Đồng tiện (Đào Nhân Thang -
Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
+
Chữa táo bón do tân dịch khô: Hạnh nhân, Đào nhân, Hỏa ma nhân, Đương
quy mỗi thứ 12g, Sinh địa 16g, Chỉ xác 12g. Tán bột, viên với mật ong,
mỗi lần uống 8g, ngày 2 lần (Nhuận Trường Hoàn - Lâm Sàng Thường Dụng
Trung Dược Thủ Sách).
+
Chữa động mạch viêm tắc: Đào nhân, Hồng hoa, Đương quy, Đan sâm, Xuyên
khung, Xích thược, Ngưu tất, Kim ngân hoa, Huyền sâm đều 10g, Địa miết
trùng, Tam lăng, Nga truật đều 6g, Địa long 10g, Thủy điệt, Manh trùng,
Cam thảo [sống] đều 3g. Sắc uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ
Sách).
Chữa bệnh phụ khoa:
+ Đào nhân, Đương qui đều 10g, Hồng hoa, Tam lăng đều 5g, sắc nước uống trị chứng kinh bế do huyết ứ.
+
Sinh hóa thang ( Cảnh nhạc toàn thư): Đương qui 32g, Đào nhân 12g,
Xuyên khung 12g, Chích thảo 2g, Bào khương 2g, sắc nước uống hoặc ho
thêm ít rượu sắc uống. Trị chứng sau sinh đau bụng do huyết ứ. Bài thuốc còn có tác dụng tăng sữa cho người mẹ.
+
Đào hồng tứ vật thang ( Y tông kim giám): Đương qui 12g, Sanh địa 16g,
Xích thược 12g, Xuyên khung 8g, Đào nhân 12g, Hồng hoa 8g, sắc nước chia
2 lần uống. Trị rối loạn kinh nguyệt, kinh bế, đau kinh do huyết ứ.